„Bluszczem ku oknom
Kwiatem w samotność
Poszumem traw
Drzewem co stoi
Uspokojenie
Wśród tylu spraw”
już ponad pół wieku temu pisał Jonasz Kofta. Przebywanie wśród przyrody, wsłuchiwanie się w świergot ptaków, wdychanie zapachów roślin mają korzystny wpływ na funkcjonowanie umysłu i ciała. Czym dokładnie jest ogrodoterapia?
Hortiterapia „to praca w ogrodzie i przebywanie wśród roślin w celu poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego człowieka”. Jest to stosunkowo młoda metoda terapeutyczna. Choć już starożytni rozpoznali lecznicze działanie natury i ogrodów, dopiero redefinicja ogrodnictwa ujmowanego nie tylko w kategorii nauki o uprawie i zastosowaniu roślin , ale także jako wiedzy dotyczącej wpływu ogrodów na rozwój człowieka i poprawę dobrostanu całych społeczeństw, doprowadziło do prawdziwego rozkwitu tej dziedziny.
Korzyści płynące z hortiterapii
Hortiterapia prowadzi do poprawy nastroju, redukcji stresu, wyciszenia, pozytywnie wpływa na koncentrację. Ponadto przebywanie wśród roślin łagodzi zmęczenie i pozwala na regenerację sił. Powoduje obniżenie ciśnienia krwi, normalizuje oddech, wpływa na rytm pracy serca. Jednocześnie ogród mający społeczny charakter jest miejscem wspólnego planowania, rozdzielania obowiązków, umożliwia więc nawiązywanie relacji i budowanie wspólnoty. Częścią terapii może być również wysiłek fizyczny, który korzystnie wpływa na elastyczność stawów, następuje dzięki niemu wzmocnienie mięśni oraz rozciągniecie przykurczy.
Dla kogo przeznaczona jest hortiterapia?
Ogrodoterapia ma charakter uniwersalny i skierowana jest do szerokiego grona odbiorców, ponieważ bazuje na naturalnej potrzebie obcowania ze światem przyrody. Ze względu na przedstawione powyżej korzyści ta forma terapii dedykowana jest pacjentom zmagającym się z zaburzeniami psychicznymi takimi jak depresja, schizofrenia, stany lękowe, ADHD, nerwice, ale także osobom z niepełnoprawnością umysłową lub fizyczną oraz chorym na demencję czy Alzheimera. Dodatkowo jest ona polecana jako forma pracy z przedstawicielami grup zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym, w tym seniorom.
Obecnie ogrody powstają nie tylko placówkach medycznych: szpitalach, hospicjach, ale także w domach opieki, ośrodkach uzależnień, szkołach, schroniskach dla bezdomnych czy nawet więzieniach.
Formy ogrodoterapii
Wyróżniamy aktywne i bierne formy hortiterapii. Te pierwsze skupiają się na pracach ogrodowych, uprawie warzyw, owoców lub kwiatów. W tej kategorii znajdują się działania obejmujące wykonywanie czynności takich jak pielenie, sadzenie, pikowanie, podlewanie, nawożenie.
Bierna hortiterapia zaś polega na przebywaniu wśród roślin pozwalając aby działały one na wszystkie zmysły. Dlatego w ogrodzie przeznaczonym do działań terapeutycznych warto powinny znaleźć się intensywnie pachnące kwiaty o różnych kształtach i fakturach, trawy szumiące na wietrze, przyjazne zapylaczom rośliny, które ściągną bzyczące owady. Swoje zadanie mają też elementy nieożywione takie jak szemrzące oczka wodne, wielobarwne kamienie czy szeleszczące szyszki i liście. Nie należy również zapominać o odpowiedniej drobnej architekturze np. altankach, ławkach.
Hortiterapia na świecie
Rozkwit hortiterapii związany był z potrzebą leczenia brytyjskich żołnierzy zmagających się z traumami będącymi skutkiem II Wojny Światowej. W USA dziedzina ta zyskała popularność w latach 60. i 70. ubiegłego wieku, gdy terapia ogrodem była wykorzystywana w pracy z weteranami służącymi podczas Wojny w Wietnamie. Współcześnie stanowi ona powszechnie wykładany kierunek kształcenia i przedmiot badań nie tylko w USA i Europie, ale także w Japonii i Korei.
Warty odnotowania jest fakt, że na początku lat 90. ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych została powołana do życia Rada Ludzie - Rośliny (People - Plant Council, PPC), która jest instytucją wspierającą synergiczną działalność badawczą ogrodników, psychologów i lekarzy. Rada zajmuje się również tworzeniem programów dydaktyczno-terapeutycznych oraz popularyzacją hortiterapia.
Hortiterapia w Polsce
Choć popularna na całym świecie, hortiterapia to wciąż w Polsce dziedzina mało znana. Pierwsze zajęcia prowadzone tą metodą zainicjowała w 2010 dr Bożena Szewczyk-Taranek z Katedry Roślin Ozdobnych Uniwersytetu Rolniczego. Rok później Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im św. Ludwika w Krakowie we współpracy z UR wprowadził pionierski program organoterapii dla swoich podopiecznych. Podczas warsztatów prowadzonych na terenie ogrodu botanicznego UJ dzieci tworzyły kompozycje kwiatowe, ćwiczyły równowagę i doskonaliły chód na ścieżkach rehabilitacyjnych. Ostatnia dekada przyniosła coraz większe zainteresowanie „zieloną terapią”. Z każdym rokiem powstają nowe ogrody zarówno jako zaplecze specjalistycznych instytucji (np. w 2017 r powstały ogrody sensoryczne w 14 DPS-ach prowadzonych przez miasto stołeczne Warszawa), jak i w przestrzeniach otwartych dla wszystkich.